آشنایی با کاریز کیش ، شهر زیر زمینی جزیره کیش | Kariz Underground City 

کاریز کیش

در این مقاله از lمجله گردشگری تاپ تراول به معرفی شهر زیر زمینی جزیره زیبای کیش که معروف به کاریز کیش می باشد خواهیم پرداخت تا بیشتر با این مکان دیدنی آشنا شوید. در ادامه با ما همراه باشید.

یکی از پرطرف دارترین مقاصد گردشگری در ایران جزیره کیش می باشد که سالانه پذیرای گردشگران زیادی از مناطق مختلف کشور و خارج از کشور می باشد. جزیره کیش دارای مکانهای تاریخی و مکانهای مدرن گردشگری میباشد که در سفر به این جزیره می توانید از آنها بازدید کنید. جزیره به عنوان چهارمین مقصد گردشگری در جنوب غرب آسیا از سوی سازمان گردشگری اعلام شده‌است.

درباره کاریز کیش بیشتر بدانید:

• این جاذبه بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد و نمونه ای از هنر حفر قنات در ایران است.
• ویژگی های منحصر به فرد این ساختار زیرزمینی از جمله مرجانی بودن ، جریان آب شیرین، هوای خنک در زیر زمین و سقف مرجانی مملو از فسیل های با قدمت بسیار بالا، این جاذبه را در زمره ی مهم ترین جاذبه های ایران و حتی جهان قرار می دهد.

شهر زیرزمینی کیش که با نام های قنات کیش، کاریز کیش و شهر زیرزمینی کاریز نیز خوانده می شود، یکی از جاذبه های گردشگری و تاریخی جزیره کیش است که قدمت آن به بیش از ۲۵۰۰ سال پیش باز می گردد. این مجموعه، هرگز یک شهر زیرزمینی تاریخی نبوده و در اصل شبکه‌ای از مسیرهای زیرزمینی است که توسط ایرانیان برای هدایت آب حفر شده است.

کاریز معادل فارسی قنات است و به سازه ای خطاب می شود که در گذشته برای هدایت آب های زیرزمینی استفاده می شده است. از دیرباز، هنر احداث کاریز، مخصوص ایرانیان و در انحصار آنان بوده و از آنجا که قدمت برخی کاریزهای ایران به شش هزار سال نیز می رسد، می توان ایرانیان را صاحبان اصلی هنر ایجاد قنات دانست.

کاریز کیش حدود ۱۵ کیلومتر طول دارد و در عمق ۱۴ متری زیرِ زمین ایجاد شده است. این کاریز حدود ۱۰۰۰۰ متر مربع وسعت دارد و از نظر طول رشته قنات و یا عمق چاه‌ها قابل مقایسه با قنات‌هاى دیگر در سایر نقاط ایران نیست‌. این ساختار تماشایی، بدون ابزارآلات پیشرفته و با وسایلی مانند تیشه و کلنگ احداث شده و هنوز آثار این ابزار بر سقف مشاهده می شود.

از ویژگی های منحصر به فرد این ساختار زیرزمینی می توان مرجانی بودن، جریان آب شیرین، هوای خنک در زیرِ زمین و سقف مرجانی مملو از فسیل های با قدمت بسیار بالا اشاره کرد که باعث می شوند کاریز کیش در زمره ی مهم ترین جاذبه های ایران و حتی جهان به شمار آید.

تا مدت ها این کاریز جاذبه ی چندانی برای گردشگران نداشت تا اینکه آب شیرین، هوای خنک و معتدل آن و بافت فسیلی سنگ های مرجانی، توجه سرمایه گذاران را به خود جلب کرد و برای احیای آن دست به کار شدند. در شهریور ماه ۱۳۷۸ این جاذبه جانی تازه گرفت و با عنوان مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش – کاریز پذیرای گردشگران شد.

 در این طرح سعی شده که این کاریز برای بازدیدکنندگان مناسب سازی شود و آن ها بتوانند در مسیر جریان آب، حرکت کنند؛ شاید به همین دلیل است که این مجموعه به نام شهر زیرزمینی خوانده می شود.

ساختار حیرت انگیز کاریز کیش

ویژگی های مختلفی هستد که باعث شده اند این کاریز به عنوان نمونه ای جالب و خاص از کاریزها شناخته شود. در ادامه تعدادی از این ویژگی ها را با هم مرور می کنیم:

استحکام شگفت انگیز کاریز 

علت موفقیت سازندگان کاریز کیش در احداث این سازه، استفاده ی خلاقانه از لایه گِل مارن در زمین است که اهمیت و ارزش این جاذبه را دو چندان می نماید. گل مارن نوعی گل رس است که در حالت طبیعی نرم و انعطاف پذیر بوده و با قرارگیری در معرض هوا، تغییر پیدا می کند؛ چنانچه این گِل، یک سوم از حجم خود، که در واقع همان آب است را از دست بدهد، ساختاری خشک پیدا کرده و شروع به ترک خوردن می نماید.

ساخت این کاریز در لایه ی گل مارن یکی از علل دوام و پایداری آن به شمار می رود چرا که این محل همیشه مرطوب است و ویژگی منحصر به فرد گل مارن استحکام آن را تضمین می کند. جهت حفاظت از این لایه ی ارزشمند و حفظ رطوبت آن، دیوارهایی جلوی آن ساخته شده که از سنت های ایرانی الهام گرفته و چهره ی خاصی به مجموعه بخشیده اند.

 از این گل در پخت آجر، سفال و ظروف سفالی استفاده می شود و بهترین نوع سیمان موسوم به سیمان پرتلند نیز از آن تهیه می گردد. ترکیب گل مارن با مواد دیگر، در جداره ی چاه های نفت و در مکمل غذایی دام و طیور و آبزیان نیز کاربرد دارد. این گل خواص درمانی نیز دارد و برای درد مفاصل و نرمی پوست مورد استفاده قرار می گیرد.

هوای خنک دائمی در زیر زمین

یکی از ویژگی های قنات کیش، هوای خنک و معتدل آن است که در طول سال هیچ تغییری نمی کند. فرقی ندارد که چه فصلی از سال وارد کاریز شوید؛ در تمام ایام سال دمای این ساختار زیرزمینی بین ۲۲ تا ۲۵ درجه سانتی گراد است و گردش شما را دلپذیر می کند. همین هوای معتدل آب را نیز در دمای مناسبی نگهداشته و کیفیت آن را برای شرب حفظ می نماید.

سقف مرجانی با میلیون ها سال قدمت

آن چه که کاریز کیش را متمایز از دیگر کاریزها جلوه می دهد، سقف مرجانی آن است که زمانی بستر آب دریا بوده و قطر آن به ۷ متر می رسد.

این سقف، مملو از صدف ها و آبزیانی است که به صورت فسیل در آمده اند و به وضوح قابل مشاهده هستند. کافیست به هنگام قرار گیری در کاریز، به بالا نگاه کنید تا متوجه این فسیل ها شوید که میلیون ها سال قدمت دارند و در کنار یکدیگر چیده شده اند. آزمایش های انجام شده در دانشگاه مونیخ آلمان بر روی تعدادی از این فسیل ها، قدمت این سقف را بین ۵۳ تا ۵۷۰ میلیون سال نشان می دهند و حکایت از عمر بالای این سقف دارند.

تصفیه خانه طبیعی | آبی گوارا و ارزشمند

آبی که در کاریز کیش جریان دارد، حاصل بارندگی های فصلی جزیره است. مرجان ها به صورت یک فیلتر طبیعی عمل می کنند و آب با عبور از آنها تصفیه شده و در لایه گل مارن ذخیره می شود تا در قنات جریان یابد. از این آب گوارا برای مصرف شرب ساکنین استفاده می شد و برای آبیاری گیاهان نیز به کار می رفت.

کشتی ها نیز این آب را برای مصرف و فروش و یا معاوضه با اجناس دیگر به کشورهای حاشیه خلیج فارس می بردند چرا که در حدود قرون پنجم و ششم هجری، جزیره کیش مرکز تجارت خلیج فارس و دریای عمان به شمار می رفت و آب آشامیدنی آن نزد کشورهای حاشیه خلیج فارس از ارزش بسیار بالایی برخوردار بود.

غلبه بر شیب کم زمین

مسیر همه ی کاریزها از ارتفاعات آغاز شده و به مظهر یا همان نخستین محل پدیدار شدن آب می رسند. جزیره ی کیش ارتفاع چندانی ندارد و شیب بسیار کم آن می توانسته حرکت آب را با مشکل مواجه کند. ارتفاع کاریز کیش در بیشترین حالت به چهل و پنج متر می رسد و همین امر باعث شده تا این جاذبه به نمونه ای منحصر به فرد از کاریزها تبدیل شود. چگونگى هدایت آب‌هاى زیرزمینى به سطح زمین در کیش نشان از به کارگیری پیشرفته ترین و هوشمندانه ترین روش ها به هنگام حفر قنات دارد.

نکته قابل توجه در مورد کاریز کیش، حفاری استادانه و ماهرانه ی آن به دست ایرانیان باستان است که باعث شده شیبی ملایم در طول قنات به وجود آید. این شیب ملایم، هم موجب حرکت مناسب آب و سهولت آبیاری شده و هم امکان برداشتن آن را با چیزی شبیه به دلو (ظرف آب کشی از چاه) فراهم نموده است. ایرانیان در آن زمان با حفر گاو چاه ها در بعضی از نقاط این مسیر موجبات حرکت نامحسوس آب به سوی مظهر را فراهم آورده و این امکان را به وجود آورده اند که مردم در طول مسیر با دلوهای مخصوص، آب را از چاه ها به سطح زمین کشیده و نیازهای خود را برطرف کنند.

چاه های کاریز

این کاریز در ابتدا دارای دو رشته است که از دو سوی جزیره، منطقه صفین و باغو سرچشمه می گیرند. این رشته ها پس از پیمودن مسیری مشخص به محل فعلی مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش می رسند و به سه رشته تبدیل می گردند. آب پس از این محل در یک رشته، جریان پیدا کرده و به شهر قدیمی حریره منتهی می شود که در انتهای مسیر بازدید از کاریز کیش قابل مشاهده است.

در طول مسیر گذر آب،  ۲۷۴ حلقه چاه برای برداشت آب به چشم می خورد که تعداد ۷۴ چاه در مجموعه کاریز کیش قرار دارد. وجود این تعداد چاه در مسیر یک قنات، حکایت از این دارد که در این کاریز، آب هم به صورت ساکن بوده و هم به سمت مظهر کاریز جریان و حرکت داشته است. اگر به هنگام بازدید به سقف کاریز نگاه کنید، یکی از حلقه های چاه را که اخیرا در لایه مرجانی به ضخامت هفت متر ایجاد شده را می بینید که فرمی مخروطی دارد.

دیدنی های کاریز کیش

در طی بازدید خود از کاریز کیش با جاذبه های خاصی آشنا خواهید شد که در ادامه به آنها می پردازیم:

۱- لایه های مختلف زمین

بازدید از کاریز کیش شما را به اعماق زمین می برد و فرصت می دهد تا با تعدادی از لایه های خاک این جزیره آشنا شوید. این لایه ها عبارتند از:

۱- سقف مرجانی با فسیل های چند میلیون ساله به ضخامت ۷ متر که مهم ترین این لایه ها و دیدنی ترین آن ها به شمار می رود. به تصور عموم، دیدن مرجان ها تنها از طریق بازدید از موزه‌های طبیعی یا غواصی در آب‌های آزاد میسر می شود اما کاریز کیش فرصتی جدید و استثنایی پیش روی آن ها قرار داده تا به راحتی از یک مجموعه مرجانی بزرگ بازدید کنند.

۲- لایه خاک کپراک که از مخلوطی از مرجان و مارن در زیر لایه مرجانی تشکیل شده و حدود ۲ متر دارد.

۳- گِل مارن که نوع خاصی از رس است و عامل استحکام قنات به شمار می رود.

۲- پایاب کهن کاریز

برداشتن آب همه ی کاریزها به جز چاه ها از محلی موسوم به پایاب امکان پذیر می شود. در طول مسیر کاریز کیش نیز شش پایاب تعبیه شده است که قدمت آن ها به بیش از ۸۰۰ سال می رسد و یکی از آن ها در مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش به چشم می خورد.

در گذشته دور مردم بومی جزیره، کوزه به دوش می گرفتند و از این محل آب شرب خود را تامین می کرده اند. پله های این پایاب از رسوبات ناشی از سیلاب ها تخلیه و به صورت قدیمی حفظ شده است. به دلیل تامین نور و هوای کافی در بالای این پایاب چاهی وجود دارد که با دهانه ای بزرگتر از چاه های مسیر حفر گردیده است.

 ۳- موزه خلیج فارس

در مجموعه شهر زیرزمینی کیش موزه ای با مساحت بیش از ۲۸۰ مترمربع قرار دارد که در آن نتیجه آزمایشات کارشناسان شهر مونیخ آلمان بر روی فسیل ها به همراه شناسنامه، قدمت و دوره های مختلف زمین شناسی آنها نگهداری می شود.

انواع مختلف فسیل ها با نام و اصطلاحات علمی مشخص شده اند و در معرض بازدید عموم قرار دارند. یکی از این فسیل ها مربوط به لاک پشتی است که از ۵۷۰ میلیون سال قبل به جا مانده و در این مجموعه به نمایش در آمده است.

 علاوه بر این فسیل ها، اطلاعات کاملی راجع به خلیج فارس و جزیره کیش از قبیل پیدایش جزیره کیش، فرهنگ، جغرافیای طبیعی و تاریخی و گیاهی، منابع آبی و اقلیمی و آب و هوا نیز در این موزه به چشم می خورد و در مهم ترین قسمت، اسناد، مدارک و نقشه های قدیمی خلیج فارس را می بینید که نشان دهنده نام همیشه ایرانی این خلیج هستند.

خوشگذرانی در کاریز کیش

امکانات خوبی در کاریز کیش وجود دارند که به شما فرصت خلق ساعاتی خوش و به یادماندنی را می دهند:

عکاسخانه: بخشی در این مجموعه با عنوان عکاسخانه وجود دارد که در آن می توانید تصاویری زیبا و خاص از خود ثبت کنید.

خوشمزه گردی: در کاریز کیش رستوران و چایخانه نیز احداث شده است تا بتوانید لحظات خوشمزه و خوش طعمی را در آنها تجربه کنید و خاطرات خوشی را با خود به یادگار ببرید. در رستوران این مجموعه می توانید به هنگام صرف غذا به موسیقی زنده نیز گوش فرا دهید و غرق در لذت شوید.

راه دسترسی و اطلاعات بازدید

آدرس: استان هرمزگان، جزیره کیش، بلوار میرمهنا، حدفاصل میدان المپیک و میدان فارور

زمان بازدید:  همه روزه از ساعت ۹:۰۰ تا ۲۲:۰۰

بهای بلیت: ۲۰۰۰۰ تومان

مقالات بیشتر درباره جزیره کیش بخوانید :

•  مراکز خرید کیش را بیشتر به شناسید
•  معرفی مکان های دیدنی کیش
•  جذاب ترین دیدنی های کیش کجاست؟
•  معرفی برخی از رستوران های کیش
•  گفتنی های جالب درباره کیش
•  ۷ روز خاطره انگیز در سفر به کیش