نقش رجب و نقش رستم ، مجموعه باستانی در استان فارس 

نقش رجب و نقش رستم

در این مطلب از مجله گردشگری تاپ تراول شما را با نقش رجب و نقش رستم آشنا خواهیم کرد. در ادامه همراه ما باشید.

در نزدیکی تخت جمشید شیراز 2 مجموعه باستانی با نام های نقش رستم و نقش رجب وجود دارند که در آن ها آثاری مربوط به 3 دوره قبل از اسلام یعنی عیلامی، هخامنشی و ساسانی به چشم می خورند؛ جایی که شاهان هخامنشی در دل کوه آرمیده اند و سنگ نگاره ها و کتیبه هایی از رویدادهای مهم تاریخی بر سینه ستبر کوه حک شده اند.

نقش رستم

نقش رستم شیراز محوطه‌ای تاریخی در کوه‌های فارس است و کهن‌ترین بناها، آرامگاه‌ها، نقش برجسته‌ها و کتیبه‌های ایران باستان در آن قرار گرفته‌اند. تمایز نقش رستم نسبت به سایر دیدنیهای تاریخی فارس، وجود آثاری از سه دوره تاریخی برجسته در آن است؛ منطقه‌ای که پادشاهان هخامنشی و ساسانیان برای آن اهمیت خاصی قائیل بودند.

دلیل نامگذاری منطقه نقش رستم به این نام را به افسانه‌ای قدیمی نسبت می‌دهند. بر اساس این افسانه، این منطقه محل رویارویی رستم و اسفندیار بوده است. نقش برجسته ایلامی، بهرام دوم، شاپور اول، نرسی، اردشیر بابکان، هرمز دوم و سنگ‌نبشته آرامی روی آرامگاه داریوش اول و نقش نبشته دار کرتیر از نقش برجسته‌های مجموعه نقش رستم هستند. از دیگر دیدنیهای مجموعه نقش رستم می‌توان به کعبه زرتشت در مقابل آرامگاه داریوش دوم اشاره کرد که گفته می‌شود در ایران باستان، مرکز پرستش بوده است.

گوردخمه ها

در مجموعه باستانی نقش رستم ۴ گوردخمه یا مقبره وجود دارد که از همان چندصدمتری توجه تان را جلب خواهند کرد. این جا آرامگاه ۴ شاه هخامنشی است که در دوره های پیش از میلاد مسیح می زیستند. آرامگاه داریوش بزرگ و اردشیر اول در وسط کوه و آرامگاه خشایار شاه و داریوش دوم هم در ۲ طرف این ۲ آرامگاه قرار دارند. داخل این گوردخمه ها کنده کاری شده اند و دارای اتاقک هایی هستند که تعدادی قبر در آن ها وجود دارد و احتمال می رود این قبور متعلق به خانواده شاهان هخامنشی باشد.

نقش اول (کتیبه ناتمام)

اولین نقشی که می بینید در واقع فضای ۱۰ در ۵ متری است که حجاری نشده و احتمالا فرصت اتمام آن پیش نیامده است اما کتیبه ای ۲۰ سطری در مرکز آن حکاکی شده که به زبان فارسی است. با اینکه احتمالا این فضا برای حجاری حوادث تاریخی اواخر دوره ساسانی آماده شده بوده ولی این کتیبه‌ای که می بینید، جدید است و اهمیت تاریخی ندارد.

نقش دوم (تاجگذاری نرسی)

دومین نقشی که باید برای دیدن آن تا می توانید سرتان را بالا بگیرید و به عمق عظمتش پی ببرید، تاجگذاری نرسی (۲۹۴-۳۰۴ میلادی) پسر شاپور اول ساسانی و فرمانروای ارمنستان است که با حمله به ایران صاحب تاج و تخت شد و در این نقش، حلقه شهریاری را از آناهیتا، خدای آب تحویل می گیرد.

نقش سوم (پیروزی بهرام دوم)

به نقش دیگری از نقش رستم می رسید که در ۲ صحنه و بالای هم حجاری شده اند، در یکی از این صحنه ها بهرام دوم سوار بر اسب به سوی دشمن می تازد و در پشت سرش سوار دیگری درفش به دست دیده می شود، سربازی رومی هم به زمین افتاده و زیر اسب بهرام مانده است.

نقش چهارم (پیروزی شاپور اول)

نقش چهارم از نقش رستم ، مجلل ترین نقش دوران ساسانی بوده و روایتگر واقعه‌ای تاریخی است. در این نقش صحنه پیروزی شاپور اول بر امپراتور رومی والرین (۲۳۹ تا ۲۷۰ میلادی) به تصویر کشیده شده است. در زمان شاپور یکم ۳ امپراتور روم به ایران حمله کردند که سومی والرین بود و با ۷۰ هزار سرباز و سناتور به دست ایرانی ها اسیر شد. توصیف این پیروزی در کتیبه دیوار کعبه زرتشتِ همین مجموعه آمده است.

نقش پنجم (پیروزی هرمز دوم)

اگر نگاهی به زیر مقبره اردشیر اول در نقش رستم بیاندازید ۲ نقش می بینید که چیز زیادی از نقش بالایی نمانده و گفته می شود متعلق به آذر نرسه است ولی نقش پایینی صحنه پیروزی نوه شاپور اول ساسانی یعنی هرمز دوم را به نمایش می گذارد.

نقش ششم

نقش ششم روبروی کعبه زرتشت و زیر مقبره داریوش دوم واقع شده که طول آن ۷.۶ متر و ارتفاع آن ۳ متر است. در این نقش رستم، یک شاهِ سوار بر اسبی را می بینید که هویت آن دقیقا مشخص نیست ولی برخی ها از روی تاجش او را شاپور دوم می دانند.

نقش هفتم (بهرام دوم و خانواده اش)

قدیمی ترین نقش رستم مربوط به دوره عیلامی است ولی بعدها بهرام دوم ساسانی قسمتی از آن را محو کرد و نقش خود و درباریان و خانواده اش را جایگزین آن کرد. به هر حال قسمت هایی از نقش اول هنوز باقی مانده که تصویر ۲ ایزد و ایزدبانو و شاه و ملکه با لباس های چین دار را نشان می دهد.

نقش هشتم (تاجگذاری اردشیر بابکان)

به نقش آخر از نقش رستم می رسیم، نقشی که از بنیانگذار دولت ساسانی و اهورامزدا که هر ۲ بر اسبی سوارند. این نقش صحنه تاجگذاری اردشیر اول و دریافت اورنگ شاهی از دست اهورامزدا است. زیر اسب اردشیر پیکر آخرین پادشاه اشکانی و زیر اسب اهورامزدا پیکر اهریمن افتاده است و روی سینه اسب های آنان کتیبه هایی به زبان یونانی، پهلوی اشکانی و ساسانی نوشته شده است.

کعبه زرتشت

در نقش رستم به غیر از نقش و نگاره ها، یک چاه، نقش ۲ چهارطاقی، استودانها و بنای مکعبی شکلی وجود دارند که حکایاتی از گذشته را بازگو می کنند. کعبه زرتشت نمونه ای از هنر معماری دوران هخامنشی را به نمایش گذاشته و گفته می شود که این بنا یا محل نگهداری اسناد و یا آرامگاه بوده است. همانطور که گفته شد بر روی دیوار کعبه زرتشت کتیبه هایی طولانی به چند زبان نوشته شده اند.

نقش رجب

نقش رجب نیز در نزدیکی نقش رستم از مهم‌ترین و باشکوه‌ترین آثار فرهنگی دوره حکومت ساسانیان است که شامل چهار سنگ‌نگاره شاپور (دومین پادشاه ساسانی) و درباریان، تاج‌گذاری اردشیر بابکان (بنیان‌گذار شاهنشاهی ساسانی)، کتیبه کرتیر و تاج‌گذاری شاپور اول (فرزند اردشیر بابکان) می‌شود؛ حجاری‌هایی که آثاری بی‌نظیر هستند و بیننده را شگفت‌زده می‌کنند. نقش رجب روایتگر 4 واقعه تاریخی است.

مجلس اول (شاپور اول و درباریان او)

از چپ به راست، ابتدا نقش شاپور اول و درباریانش را در نقش رجب می بینید که در ارتفاع 1.5 متری و در فضایی به طول 6 و عرض 4 متر حجاری شده اند. در این نقش شاپور اول را سوار بر اسب می بینید و 9 نفر از بزرگان دربار هم پشت سر او ایستاده اند و یک کتیبه 4 سطری در سینه اسب و کتیبه 6 سطری دیگری در کنار دیگر دیده می شوند.

نقش برجسته کرتیر موبد بزرگ

مابین مجلس اول و مجلس دوم نقش رجب ، کتیبه ای حجاری شده که نگاره هیچ شاهی بر روی آن وجود ندارد و فقط نقش کرتیر، یکی از موبدان زرتشتی دوران ساسانی بر روی آن دیده می شود. این نقش در زمان بهرام دوم کنده شده و کتیبه ای 31 سطری در آن حک شده که امروزه فقط 20 سطر از آن باقی مانده است. اینجا کرتیر به مجلس تاج گذاری اردشیر بابکان ادای احترام می کند و با دست راستش به کتیبه اشاره می کند.

مجلس دوم (تاجگذاری اردشیر بابکان)

در نقش رجب فضایی به پهنای 4.5 متر و عرض 2.5 متر با نقش اردشیر بابکان و 8 نفر مرد، زن و کودک در کنارش وجود دارد که در واقع مراسم تاج گذاری اردشیر بابکان است و او در حال دریافت دیهیم (تاج پادشاهی) از اهورامزداست و 2 مرد پشت سر اردشیر ایستاده اند که یکی از آن ها پسرش شاپور است و دست چپش را روی غلاف شمشیر گذاشته است. 2 بانوی درباری و 2 کودک نیز در این نقش دیده می شوند.

مجلس سوم (تاجگذاری شاپور اول پسر اردشیر)

و اما آخرین مجلس نقش رجب روایت گر تاج گذاری شاپور اول است که در قابی به پهنای 4.5 در 3 متر نقش شده است و با الهام دریافت از سنگ نگاره اردشیر (در نقش رستم) حجاری شده است. این نقش برجسته به قدری با ظرافت کنده کاری شده که جزو شاهکارهای دوره ساسانیان به شمار می رود. در این نقش شاپور و اهورامزدا سوار بر اسبشان و مقابل هم قرار دارند که هم اسب ها و هم لباس هایشان به یکدیگر شباهت دارند. بر روی سینه اسب شاه یک کتیبه نقش بسته و پشت سر اسبش 9 نفر از درباریان ایستاده اند.