ساختمان موزه باستان شناسی و مردم شناسی شاهرود در ابتدا متعلق به شهرداری (بلدیه) بوده در دوران پهلوی اول (سال های ۱۳۰۶-۱۳۰۷) ساخته گردیده است.  ساختمانى قدیمى، با سبک معمارى مربوط به اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوى، احداث گردیده است. این ساختمان در دو طبقه با ۳۰۶ متر زیربنا طراحی شد، بعد از بازسازى کلى و بنیادى در اسفند ماه سال ۶۷، تبدیل به موزه باستان شناسى و مردم شناسى شاهرود شد. قسمت باستان شناسی موزه، دارای ۶ اتاق با سقف ضربى ترک دار است، که در دو جناح شمالى و جنوبى قرار دارند که به وسیله ی راهروى پهنى به یکدیگر متصل شده اند.

در این قسمت اشیایى که در منطقه یافت شده اند، از جمله آثار به دست آمده از حفارى هاى تپه سنگ چخماق شاهرود، تپه حصار دامغان (که قدمت تمدن آن به ۵۸۰۰ سال پیش از میلاد بازمی گردد)، تپه خوریان شاهرود (۷۰۰۰ سال پیش از میلاد)، تپه بلوار شهر شاهرود (مربوط به ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد) که شامل اشیاى سفالى و برنزى و آبگینه است، نگهدارى مى شوند. طبقه دوم ساختمان تبدیل به موزه مردم شناسی گردیده است که، شامل سه اتاق و یک سالن بزرگ، صحنه هایی از موضوع های مردم شناختی (کشاورزی و دامداری) و نماهایی از زندگی همه ی مردم خواهد شد. غرفه هاى این مجموعه شامل کشاورزى، دامدارى، پوشاک و دیگر شیوه های زندگی مردم هستند و می توان از اعتقادات و آداب و رسوم آن ها مطلع شد.

قسمت های گوناگون موزه

همان گونه که گفته شد قسمت باستان شناسی در بخش همکف قرار دارد و آثار باستانی پیش از میلاد مسیح در چهار اتاق و راهرو نگهدار خواهد شد. سقف های این بخش دارای طاق هایی هلالی است مه در ساخت آن از خشت و آجر استفاده گردیده است. نمای خارجی آن آجرنما است و برای زینت محوطه نیز از سنگ و آجرفرش استفاده گردیده است. هنگام ورود به ساختمان در چوبی را مشاهده خواهید کرد که درون محفظه ای شیشه ای نگهداری خواهد شد این در سراسر منبت کاری شده و بر روی آن آیت الکرسی، اسامی امامان معصوم، اشعار محتشم کاشانی، آیات و روایات قرآنی و نام سازندگان آن دیده می شود. این در روزگاری در آرامگاه امام زاده محمد سرامین قطری بود که البته با نام امامزاده قطری شناخته می شود. ساخت آن به دوران مظفر الدین شاه باز می گردد و با تماشای آن می توان به توانایی بالای هنری در آن زمان پی برد.

نقوش برجسته ای که جداگانه منبت کاری شده اند و سپس به کمک سنگ یشم و میخ به آن متصل شده اند نیز بقشی از زیبایی های این در هستند که گل بوته ها و نقوش اسلیمی بر روی آن دیده می شود این نقوش نشان دهنده چرخه زندگی و چهار فصل سال می باشند. برای نشان دادن گذر روزگار از گل های نیلوفر آبی که از زمان هخامنشیان سمبل این مفهوم بود نیز استفاده گردیده است. اما قابلیت اصلی این در نشان دادن سیر رشد جنین است. این طرح با استفاده از دانش و علمی که مردم آن زمان داشتند کشیده گردیده است و می تواند سندی ارزشمند از تاریخ ایران باشد. همانطور که ذکر شد نام سازندگان در کربلایی میرزا گرمنی، رمضان علی میقانی و نصر الله بن مرحوم ملاعلی بر روی آن نوشته گردیده است.

قسمت باستان شناسی

اشیا مربوط به حفاری های تپه های باستانی؛ مانند تپه سنگ چخماق شاهرود، تپه حصار و … یافت گردیده است می توان این آثار را به شکل زیر دسته بندی کرد.

• سکه ها و مهره های تاریخی سنگی
• ظروف سفالی ( خاکستری و منقوش) ، شیشه ای و …
• ابزارهای سنگی، استخوانی و مفرغی
• قبر بازسازی شده
• در منبت کاری شده، ستون های چوبی، محراب گچ بری شده، آجر نقش دار و …

از مهم ترین  اشیا این قسمت از موزه باستان شناسی و مردم شناسی شاهرود ظروف به دست آمده از حفاری در تپه حصار را نام برد که قدمت بعضی از آن ها به ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد و بر روی آن ها اشکالی از حیوانات و گیاهان قابل مشاهده است. اشیا این دوره از آن زمان شده شده و تا دوره قاجار ادامه می یابد می توان روند تکامل زندگی و پیشرفت در هر دوره تاریخی از زمان را در این بخش کاملا مشاهده کرد.

قسمت مردم شناسی

طبقه دوم موزه باستان شناسی و مردم شناسی شاهرود به قسمت باستان شناسی اختصاص یافته است و از سه اتاق و یک سالن بزرگ تشکیل گردیده است. این قسمت برخلاف خیلی از موارد تلاش شده به زندگی عموم مردم بپردازد و نشان دهنده گروه خاصی نباشد. اشیا موجود را می توان به شکل زیر طبقه بندی کرد.

• ابزارکار دامداری، کشاورزی، پوشاک، پخت نان، دست بافته ها
• اسناد و قباله ها
• ابزار و وسایل تعزیه خوانی
• وسایل تدفین
• کارگاه پارچه بافی و انواع چرخ های ریسندگی سنتی
• ابزار تدفین
• وسایل روشنایی سنتی
• قرآن خطی در ابعاد گوناگون

از تصاویر فوق العاده زیبایی که در این قسمت از موزه باستان شناسی و مردم شناسی شاهرود قابل مشاهده است غرفه پرده درویشی است که ۳۲ قصه را با کمک گرفتن از تصاویر بیان می کند.

آدرس: ایران – سمنان – شاهرود خیابان فردوسی، جنب شهرداری