معبد آناهیتا | بنای سنگی کنگاور 

معبد آناهیتا

در این مقاله از وب سایت گردشگری تاپ تراول به معرفی معبد آناهیتا کنگاور خواهیم پرداخت . با ما همراه باشید.

معبد آناهیتا | بنای سنگی کنگاور

معبد آناهیتا از بناهای مشهور شهر باستانی بیشاپور در شهرستان کازرون استان کرمانشاه است. این بنا به صورت مکعبی است که هر یک از اضلاع آن نزدیک ۱۴ متر است و از سنگ‌های تراشیده شده با ابعاد مختلف و بدون ملات به صورت دو جداره ساخته شده است. این بنا با الهام از سبک معماری دوره هخامنشی ساخته شده است که به وسیله بست‌های آهنی به یکدیگر قفل و بند شده‌اند.

معبد آناهیتا فاقد سقف مسطح بوده است. این معبد را در عمق ۶ متری از زمین‌های اطراف خود ساخته‌اند تا آب رودخانه شاپور به درون آن سرازیر شود. معبد بیشاپور سمبل یک پرستشگاه آب است و می‌توان آن را جایگاه نوازش با آب دانست. یعنی تنها عنصری از عناصر چهارگانه که به الهه ناهید منسوب است. نماد جانوری این ایزدبانو به شکل گاو می‌باشد که در اطراف معبد، به صورت قرینه یکدیگر قرار گرفته است. این معبد نه تنها از نظر معماری، بلکه از نظر رعایت دستگاه‌های تنظیم و تقسیم و کنترل آب نیز فوق‌العاده است.

در بخش شمال شرقی بنا نیز دو ردیف موازی سنگ های تراشیده بکار رفته که بر وجود ورودی به عرض 2 متر در این بخش از بنا دلالت دارد. در مرکز بنا، صفه ای با جهت شرقی، غربی ساخته شده که 93 متر درازا و 30/9 متر پهنا و بین 3 تا 5 متر ارتفاع دارد. این صفه با لاشه سنگ های بزرگ که حداقل یکی از سطوح آن صاف بوده ساخته شده است و نمای آن با ملاط گچ پوشیده شده که جز در برخی از سطوح پائین دیوار نشانی از آن نمانده است. تصویری از معبد آناهیتا ، کنگاور بر روی صفحه ای چهارگانه این بنا به جز فاصله بین دو رشته پلکان جنوبی، یک ردیف ستون قرار گرفته است. این ستون ها کوتاه و قطورند. بلندی هر ستون که شامل پایه، ساقه و سرستون می باشند 54/3 متر و قطر هر یک از ساقه ستون ها که استوانه ای شکل می باشند 144 سانتی متر است. ستون های باقیمانده از معبد آناهیتا ، کنگاور در مورد کارکرد این بنا در میان محققین اختلاف نظرهایی وجود دارد. بطوریکه عده ای از نویسندگان این بنا را معبدی برای الهه آناهیتا دانسته اند.

آناهیتا ایزد بانوی آب های روان، زیبایی، فراوانی و برکت در دوران پیش از اسلام بوده است. آثار باقیمانده از معبد آناهیتا ، کنگاور ولی برخی دیگر از محققین به تبعیت از نوشته های مورخین ایرانی و عرب سده سوم هجری به بعد کارکرد این بنا را کاخی ناتمام برای خسروپرویز معرفی کرده اند. از نظر زمان ساخت نیز عده ای این بنا را به اواخر سده سوم و آغاز سده دوم پپیش از میلاد نسبت داده اند، عده دیگر آن را به سده یکم پیش از میلاد و برخی آنرا به سه دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی نسبت می دهد ولی مسعود آذرنوش کاوشگر دیگر بنا آنرا کاخ ناتمامی از خسروپرویز در اواخر دوره ساسانی می داند.

آناهیتا کیست؟ 

آناهتیا، الهه‌ آب و نگهدارنده نشان فروهر (نشان اهورامزدا، خدای زرتشتیان)، خدای فراوانی و درستی، ایزدبانوی باد و باران، چشمه و سراب، ژاله و ابر است. در داستان ها این طور در مورد این الهه آمده است که به فرمان او ابرها به زمین می آمدند و آب پاکِ باران را به مردم هدیه می کردند. این ایزدبانو والاترین و محبوبترین الهه نزد اهورامزدا و ایرانیان به شمار می رفت و بزرگی او نشان از اهمیت و مقام آب در بین مردم بود.

تاریخچه‌ی معبد

در نزد ایرانیان باستان، آناهیتا به عنوان نگهبان آب، فرشته‌ی فراوانی، زیبایی و باروری محسوب شده و از مقام و مرتبت بسیار بالایی برخوردار بوده است. قدمت معبد آناهیتا که برای ستایش و ارج نهادن به مقام الهه‌ی آب در ایران باستان مورد استفاده قرار می‌گرفت، با توجه به مستندات تاریخی به قرون قبل از میلاد باز می‌گردد. بنابر نوشته‌ها و مستندات تاریخی به نظر می‌رسد که اولین سنگ‌بنای این معبد در عصر هخامنشیان ساخته شد و ساخت آن تا دوران‌های بعد ادامه پیدا کرد و در دوره‌ی ساسانیان به اتمام رسید. برخی دیگر از محققین به تبعیت از نوشته‌های مورخین ایرانی و عرب سده سوم ه.ق به بعد، این بنا را کاخی ناتمام برای خسروپرویز معرفی کرده‌اند. عده‌ای نیز زمان ساخت آن را به اواخر سده سوم و آغاز سده دوم ق.م و عده دیگر آن را به سده اول ق.م نسبت می‌دهند. سیف‌الله کامبخش‌فرد – کاوشگر بنا – آن را به سه دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی نسبت می‌دهد و مسعود آذرنوش کاوشگر دیگر بنا، آن را کاخ ناتمامی از خسرو پرویز در اواخر دوره ساسانی می‌داند.محققان آن را به نام معبد آناهیتا الهه‌ی ایرانی و معادل با آرتمیس یونانی دانسته و پس از آن، این بنا به نام معبد آناهیتا مشهور شد.

بخش های مختلف معبد آناهیتا

نقشه کلی معبد آناهیتا به شکل یک چهارضلعی با ابعاد 209 (در برخی متون 210) در 224 متر است و مساحت کلی محوطه معبد به حدود 6.5 هکتار می رسد.

دیوارهای اطراف بنا

برای هم سطح کردن بنا با صخره ای که معبد بر روی آن قرار گرفته است، معماران و سازندگان در پشت دیوارهای معبد از مخلوط گچ و ملات استفاده کرده اند. این کار باعث شده است تا سکویی به ضخامت 18 متر (به استثنای ضلع شمالی) (بنا بر برخی نقل ها 18.5 متر) در اطراف آن به وجود آید. این سکوها پهنایی برای قرار گرفتن ستون هایی قطور ایجاد کردند که وظیفه نگهبانی از الهه آب را بر عهده داشت. برای ساخت این دیوارها از لاشه های سنگ و ملات گچ بهره گرفته و در نهایت پوششی از سنگ های تراش خورده زیبایی آنها را دو چندان کرده اند.

پلکان های ورودی

ضلع جنوبی بنا قسمتی بود که مهندسان تصمیم گرفتند تا پلکان های ورودی را بسازند. پلکان هایی دوطرفه به طول 154 متر که هر دو تا پنج پله، در یک بلوک سنگی قرار می گرفتند. این پلکان ها در بالاترین سطح به یک مهتابی هم سطح با سکوی اصلی معبد می رسیدند. این مهتابی هیچ ستونی نداشت. تعداد سنگ های پله در پلکان شرقی 26 و در پلکان غربی 21 بود. این پلکان ها به وسیله بست های آهنی به یکدیگر متصل می شدند. در دوره های اسلامی به دلیل سهولت رفت و آمد اسب ها از روی این پلکان باشکوه، آنها با آجر پوشاندند که این امر موجب حفاظت از پله ها و سالم ماندن تقریبی آنها شد. در پیشانی این پلکان، جان پناه یا جایی برای تیراندازی در نظر گرفته نشده است و به مانند سایر قسمت های این بنای عظیم، ساده و بی پیرایه است. علاوه بر پلکان های ورودی، پلکانی نیز در گوشه شمالی ضلع شرقی معبد قرار داشته است.

ستونهای معبد

بالاخره به زیباترین و فریبنده ترین قسمت بنای معبد آناهیتا می رسیم. ستون هایی که بقایای آنها بر روی دیوارها هنوز از شکوه و وقار معبد می گوید و یادآور عظمت گذشته است. به نظر می رسد که این ستون ها، به سبکی که مادها از مردم اورارتو آموخته بودند ساخته و جای گیری شده اند. همچنین وجود این ستون ها دلیلی برای برخی باستان شناسان است که آن را به خسرو پرویز نسبت دهند و آن را نه یک معبد، که کاخی ساسانی بدانند. ستون ها از 3 قسمت زیر ستون (پایه)، ساقه ستون (میان ستون) و سر ستون تشکیل شده اند و روی هم 354 سانتی متر ارتفاع و قطرهایی بین 135 تا 145 متر دارند. قطر ستون ها با ارتفاع شان 3 به 4 و ارتفاع سر ستون به پای ستون 1 به 3 است. این شکل از ستون سازی و نسبت بین ستون ها، تاکنون در معبد دیگری در دنیا دیده نشده و این یکی از دلایل باشکوه و جادویی بودن معبد آناهیتاست. این ستون ها در ساده ترین شکل ممکن ساخته شده اند و حتی شیارهای قاشقی که در ستون های یونانی دیده می شود بر روی این ستون ها وجود ندارد. برخی کارشناسان بر این اعتقاد هستند که شکل متفاوت و خاص این ستون ها با دیگر بناهای موجود در دنیا، به این دلیل است که در اکثر بناها ستون ها وظیفه تحمل بار و سنگینی سقف بنا را دارند؛ اما از آنجایی که در معبد آناهیتا نشانه ای از سقف پیدا نشده است به احتمال زیاد از این ستون ها تنها برای محصور کردن بنا و تعیین حریم برای صفه روباز آن استفاده کرده اند. این ستون ها همچنین به دلیل ارتفاع زیاد معبد از سطح زمین، جان پناهی برای افراد حاضر در معبد بودند.

صفه (سکوهای) موجود در بنا

در مرکز این بنا صفه ای سنگی با جهت شرقی-غربی وجود دارد. این صفه با 94 متر طول و 9.30 متر پهنا و با ارتفاع 3 تا 4 متر از لاشه سنگ های بزرگی که حداقل یک سمت آن صاف بوده، ساخته شده است. صفه ای با نمایی از گچ که اکنون از آن به جز در قسمت دیوار، چیزی دیده نمی شود. علاوه بر این سکو آثاری از دو سکوی دیگر نیز در این معبد به چشم می خورد. سکوی دوم در زمان ساخت ابعادی در حدود 11/66 در 9/42 متر داشت که در میانه معبد قرار گرفته بود و فاصله آن از انتهای سکوی پیرامونی در ضلع جنوبی به 3/87 می رسید. سکوی سوم با ابعاد تقریبی 5/15 در 5/12 متر، در وسط معبد و با فاصله ای 2/43 متر از لبه داخلی جنبی سکوی دوم احداث شده بود. تصور بر این است بر روی این سکو بنایی چهارطاقی وجود داشت که بررسی های بیشتر می توانند وجود یا عدم وجود آن را تایید کنند.

دسترسی