قلعه بهستان

قلعه بهستان یا کهن دژ در شهرستان ماهنشان در استان زنجان قرار دارد و قدمت این دژ به دوره هخامنشیان برمی‌گردد. قلعه بهستان یکی از ۲۰ قلعه تاریخی شهرستان ماهنشان در استان زنجان است که قدمت آن به قرن پنجم هجری قمری تخمین زده می‌شود. به علت شرایط زمانی خاص آن دوره، حاکمان جهت دفاع از خود و مردم اقدام به ساخت این قلعه کرده‌اند.در ادامه همراه تاپ تراول باشید تا با قلعه بهستان بیشتر آشنا شوید.

طبقات بالای قلعه بهستان جهت دفاع و طبقات پایین‌تر به عنوان زاغه و محل نگهداری آذوقه مردم مورد استفاده قرار می‌گرفت. قلعه بهستان که در دل کوهی از جنس خاک سفت و سخت بنا شده است به علت وزش بادهای تند و فرسایش و همچنین عبور رودخانه قزل اوزن از کنار قلعه در حال تخریب است.

سازندگان قلعه بهستان با در نظرداشتن طرح اولیه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک‌ها و سنگ‌ها کرده‌اند و اتاق‌ها را بوجود آوردند و به هر تعدادی که به اتاق‌های آن اضافه شده راه‌های ارتباطی آنها به مجموعه نیز بصورت دالان‌هایی افزوده شده. فضای کلی قلعه بهستان به ۳ دسته شامل اتاق‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها تقسیم می‌شده‌ تکه گاه دارای سقفی تیزه‌دار و دارای محل‌هایی به شکل مثلث یا مدور روی دیوارها برای قرار گرفتن پیه‌سوز بوده‌است.

راه‌پله‌های ضلع شمال‌غربی قلعه به عنوان یکی از مناطق دست نخورده و سالم دژ بهستان است که بالای این پله‌ها، اتاقی به شکل طاق محراب‌های مسجد دوران اسلامی تزئین شده متعلق به دوره اسلامی وجود دارد و راه‌پله‌های زیاد با عرض یک متر نیز اقتباس از این سبک معماری است. هم اکنون به دلیل تخریب زیاد تنها با کوهنوردی می‌توان بر بالای قلعه با تخته سنگ‌های عظیم مسطح آن رسید.

قسمت بالای قلعه بهستان با گچ اندوده شده و داخل آن حوضی با ابعاد ۷ در ۳ متر و از جنس سنگ و ساروج قرار دارد که با استفاده از لوله‌های آب گلی نیم‌متری به اسم گنگ آب آن تأمین می‌شده‌است.

برخی، پیشینه این دژ را به زمان ماد نسبت می‌دهند. مادها از طریق مصب و کناره‌های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران شدند و در روستاهایی همچون مادآباد در ۱۵ کیلومتری شهر ماه‌نشان مستقر شدند و وجود قلعه‌های دفاعی همچون قلعه بهستان در ۱۲ کیلومتری ماه‌نشان معماری زیبا و هنرمندانه‌ای را به نمایش گذاشته‌است.

اما بر اساس پژوهش‌های باستان شناسی، پیشینه این دژ به دوره هخامنشیان به اثبات رسیده. این دژ در دوره پس از اسلام و تا قرن پنجم نیز این دژ پابرجا بوده و کاربرد داشته‌است. این دژ به شماره ۱۴۵۸ به نام قلعه بهستان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.

معماری قلعه بهستان

فضای کلی قلعه ی بهستان شامل سه قسمت است : دالان ها، اتاق ها و راه پله ها

دالان ها

دالان های ارتباطی به صورت راهروهای عمودی است که برای دسترسی به اتاق ها و سایر قسمت ها ساخته شده، عرض یکی از این دالان ها به سه متر می رسد.

اتاق های بزرگ

اتاق های این قلعه اندازه ی یکسانی ندارند، به طوری که در یکی از کاوش ها، اتاقی با ابعاد 5 در 6/20 که ارتفاع آن از کف تا سقف 2/7 متر بوده و سقف مسطحی داشته مشاهده شده است. در قسمت انتهایی بعضی از این اتاق ها فضایی به ابعاد 1 در 1 متر تعبیه شده است.

اتاق های کوچک

در ابعاد این اتاق ها نیز اندازه ی یکسانی دیده نمی شود، اندازه ی یکی از آن ها 2 در 2/50 متر و ارتفاع آن 2/40 می باشد، تعدادی از این اتاق ها سقف چیزه دار و چناقی دارند و و در دو سمت ورودی اتاق ها، گوی های مثلثی شکل کوچک یا مدوری کنده شده که پیه سوزها بر روی آن قرار بگیرند، همچنین دریچه هایی در اتاق ها وجود دارد که برای تامین روشنایی اتاق ایجاد شده است تعداد این دریچه ها به نسبت بزرگی اتاق بیشتر می شود.

پله ها

وجود راه پله های بسیار در این قلعه با عرض یک متر که با الهام از سبک معماری دوره اسلامی ساخته شده اند و در حال حاضر غیر قابل استفاده هستند باعث شده تردد در این مسیر به علت صعب العبور بودن غیر ممکن شود، بنابراین تنها راه رسیدن به بالای قله از طریق کوهنوردی می باشد. این دژ دارای راه پله های زیگ زاگی در ضلع های شرقی و غربی است که در گذشته از پایین ترین قسمت شمالی آغاز می شد، اما امروزه به علت فرسایش طبقات زیرین آن تردد در این مسیر خطرناک و غیرممکن است. ورودی راه پله ی ضلع شمال غربی قلعه یکی از مناطق دست نخورده ی دژ بهستان است، بالای این ورودی به شکل طاق محراب های مساجد دوران اسلامی تزئین شده است. اجرای این طرح که از مشخصه های معماری دوره ی اسلامی است یادآور کوچه های سرپوشیده و طاق دار این دوران می باشد.