دژ شاپورخواست در دوران ساسانیان ساخته شد اما در دوران قاجار نام آن به قلعه فلک الافلاک تغییر یافت. قلعه بر فراز تپه ای نزدیک به شهر خرم آباد ساخته گردیده است. در گذشته دوازده برج درون قلعه خرم آباد قرار داشت که تنها هشت مورد از آن ها توانستند از گذر زمان جان سالم به در ببرند. امروزه  قلعه تبدیل به نمادی از شهر خرم آباد و استان لرستان گردیده است. با الی گشت همراه شوید تا به بازدید این بنای قدیمی برویم و از سرگذشت آن طی قرن های گذشته مطلع شویم.چشمه گلستان از دامنه شمالی تپه ای که قلعه فلک الافلاک بر روی آن ساخته گردیده است جاری خواهد شد، اما آب آشامیدنی از چاهی به عمق ۴۰ متر که دورن قلعه حفر گردیده است تامین خواهد شد. قلعه وسعتی به اندازه ۵۳۰۰ متر مربع دارد و ۲۲۸ از محیط های اطرافش متعلق به محوطه آن هستند. بلندترین دیوار آن ۲۲٫۵ متر بالاتر از سطح زمین قرار گرفته است. داخل قلعه از چهار سالن بزرگ، دو حیاط خلوت، چندین تالار کوچک، اتاق ها و دروازه هایی به سوی شمال ساخته گردیده است.

پیشینه

قلعه در زمان قاجار و دوران سلطنت فتحعلی شاه بازسازی شد. در دوران باستان و زمان فرمان روایی سلسله ساسانیان قلعه فلک الافلاک یا دژ شاپورخواست از اهمیت زیادی برخوردار بود و اسرای رومی را در آن زندانی می کردند. در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه (حاکم لرستان) و گنجور در زمان آل بویه در آمد. بعد از آن برای مدتی تبدیل به خزانه داری خاندان بدر و مقر حکومت حاکمان لرستان شد. در دوران پهلوی از آن به عنوان پادگان نظامی و زندان سیاسی استفاده شد.

سر انجام در سال ۱۳۴۹ قلعه خرم آباد در آثار ملی ایران به ثبت رسید و چند سال بعد تبدیل به موزه ای شد که امروزه در آن آثار بسیار ارزشمندی نگهداری خواهد شد. در سال های گذشته با مرمت نمای بیرونی و داخل قلعه موزه های باستان شناسی، مردم شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیاء، مرکز فروش تولیدات فرهنگی و چایخانه سنتی در این مجموعه فرهنگی تاریخی راه اندازی شده است.

هنگامی که اسکندر مقدونی به ایران حمله کرد، حاکمان زمانه تصمیم گرفتند تا اشیا با ارزشی از جنس طلا و نقره را در آن پنهان کنند و این گونه آن ها را از دست اسکندر محفوظ بدارند. پس از گذشت دوهزار سال اشیا عتیقه به طور تصادفی به وسیله ی دزدان! پیدا شدند، تعدادی از این اشیا مرمت شدند و امروزه در موزه قلعه از آن ها نگهداری خواهد شد.

درون قلعه خرم آباد آزمایشگاهی مجهز برای مرمت اشیا باستانی احداث گردیده است و در کنار آن کتابخانه ای با کتب نفیس قرار دارد.

معماری

قلعه خرم آباد ۵۳۰۰ متر مربع وسعت دارد و ارتفاع بلندترین برج آن ۲۲٫۵ متر بالاتر از تپه است. مصالحی که در ساخت قلعه از آن استفاده گردیده است سنگ، آجر (قرمز و بزرگ)، خشت و ملات گچ و آهک می باشد. ورودی قلعه نیز در برج جنوب غربی به عرض ۱۰ متر و ارتفاع ۳ متر ساخته گردیده است.

در طی سال های گذشته بارها قلعه را تعمیر و مرمت کرده اند که عمده تغییرات در دوران صفویه و قاجار انجام شد. مردم بومی و بعضی اسناد تاریخی می گویند تا صد سال پیش بارویی دولایه، خشتی و دوازده برجی پیرامون بنای فعلی وجود داشته که اکنون تنها دو برج از آن در شمال غربی و جنوب شرقی باقی مانده است.

در قلعه دو حیاط قرار دارد که نخستین آن ها به وسیله ی چهار برج احاطه گردیده است. دو مورد از این برج ها در شمال و شمال غربی و دو مورد دیگر در جنوب غربی و جنوب قرار گرفته اند. حیاط دوم نیز ساختاری شبیه به حیاط اول دارد. در چهار سوی آن تالارهایی بزرگ ساخته شده که به یکدیگر راه دارند. این جا همان نقطه ای است که امروزه تبدیل به موزه گردیده است.

حمام در شمال نخستین حیاط قرار دارد و چاه نیز در نزدیکی آن حفر گردیده است تا بتوانند آب مورد نیاز برای مصرف در حمام را به راحتی تامین کنند. تا اواخر حکومت قاجاریان از حمام استفاده می شد و آثار به جا مانده از این دوران هنوز قابل مشاهده است. چاه نیز در کنار حمام بود و در پشت یک طاق بلند حفر شده بود. چاه با استفاده از برش های صخره به سرچشمه آب گلستان راه یافته است و تا ۴۰ متری عمق زمین پیش رفته است. در زمان های قدیم آب مورد نیاز ساکنان قلعه فلک الافلاک از این چاه تامین می شد و امروز نیز ویژگی بهره برداری از آن وجود دارد.

ترک بر تن فلک الافلاک

زلزله ای که در سال گذشته در غرب کشورمان اتفاق است، علاوه بر تمام خسارات جانی و مالی که به مردم منطقه واتکذیب کرد به خیلی از آثار باستانی کشور را نیز آسیب رساند. بلافاصله بعد از وقوع این زلزله کارشناسان حوزه میراث فرهنگی لرستان از قلعه خرم آباد بازید کردند و نسبت به عدم خسارت به این اثر تاریخی اطمینان دادند. اما از آن زمان همیشه وقوع زمین لرزه در منطقه ادامه داشته است و این قلعه قدیمی توانایی مقابله با یک زلزله بزرگ را ندارد.

هم اکنون ترک هایی به عمق سه متر بر روی دیوارهای آن قابل مشاهده است. متاسفانه این قلعه ارزمشند و تاریخی به حال خود رها گردیده است.

آثار دیدنی نزدیک به فلک الافلاک

مناره آجری: سازه مشهوری است که ۹۰۰ سال پیش در جنوب شهر ساخته شد. ارتفاع مناره به ۳۰ متر می رسد و مساحت پایه آن ۵٫۵ متر است.

سنگ نبشته: نوشته هایی به خط کوفی که در شمال قلعه فلک الافلاک قرار گرفته است. ارتفاع آن به ۳٫۵ متر می رسد و قدمت آن به قرن ششم میلادی باز می گردد. بر روی آن احکامی را درباره بخشش مالیات، چراندن دام در چراگاه های شاپورخواست و ممنوع کردن بعضی سنت های ناپسند نوشته شده اند.

پل شکسته یا پل شاپوری: پلی در مرکز شهر خرم آباد است که در دوران ساسانیان ساخته شد طول آن ۳۵۰ متر و عرض آن ۵٫۸ متر است.  ارتفاع برج از بستر رودخانه ۸ متر است.