حمام تاریخی نواب تهران، نگین معماری قاجاری در دل پایتخت 

تاریخچه حمام نواب

حمام تاریخی نواب تهران، یکی از جاذبه‌های فرهنگی و معماری پایتخت، در محله عودلاجان واقع شده و به عنوان یک نمونه بارز از معماری سنتی ایران شناخته می‌شود. این حمام به دست دو خواهر به نام‌های سارا سلطان خاتون و سارا هاجر خاتون در اواخر دوره قاجاریه ساخته شده است. این دو خواهر از نوادگان حاج نواب، یکی از رجال معروف آن زمان، بودند و هدفشان از ساخت این حمام، خدمت به اهالی منطقه و حفظ نام پدرشان بود.

تاریخچه ساخت و طراحی

حمام نواب در اواخر قرن نوزدهم میلادی (اواخر دوره قاجار) بنا شده و به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش، به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز اجتماعی و فرهنگی محله شناخته می‌شد. آب این حمام از قنات حاج علیرضا تأمین می‌شد که به دلیل کیفیت بالای آب، مورد توجه اهالی بود. ساختار این حمام به گونه‌ای طراحی شده که اندکی پایین‌تر از سطح زمین قرار دارد؛ این ویژگی باعث می‌شود که گرما در داخل حمام حفظ شود و مصرف انرژی کاهش یابد.

معماری و ویژگی‌ها

حمام نواب دارای مساحتی حدود ۱۰۰۰ متر مربع است و شامل بخش‌های مختلفی چون هشتی، سربینه، گرمخانه، خزینه و چاله حوض بزرگ می‌باشد. چاله حوض این حمام یکی از بزرگ‌ترین چاله حوض‌های تهران بوده که در روزهای گرم تابستان محل تفریح جوانان محله بود. مصالح استفاده شده در ساخت این بنا شامل آجر، آهک، سنگ و کاشی است که نشان‌دهنده هنر معماری ایرانی در آن زمان است.معماری حمام نواب به وضوح نشان‌دهنده تأثیرات دوره‌های مختلف تاریخی است. برخی از ویژگی‌های معماری آن به دوران صفویه نیز برمی‌گردد؛ چرا که در قدیمی‌ترین نقشه‌های تهران، نام «گذر نواب» ذکر شده است. تقسیم‌بندی فضاها و استفاده از عناصر معماری خاص مانند هشتی و گرمخانه، نشان‌دهنده تأثیرات معماری صفوی بر این بناست.

استفاده اجتماعی و فرهنگی

حمام نواب نه تنها محلی برای استحمام بلکه فضایی اجتماعی برای اهالی منطقه نیز بود. مردم محله برای انجام کارهای روزمره خود به این مکان مراجعه می‌کردند و اینجا محلی برای تبادل اخبار و اطلاعات بود. با گذشت زمان و تغییرات اجتماعی، استفاده از حمام‌های عمومی کاهش یافت و بسیاری از آن‌ها تعطیل شدند؛ اما حمام نواب با وجود چالش‌ها همچنان به فعالیت خود ادامه داد.

مرمت‌ها و تغییر کاربری

با گذشت زمان، حمام نواب دستخوش تغییرات زیادی شد. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، استفاده از این حمام به تدریج کاهش یافت تا اینکه در سال ۱۳۸۵ به ثبت ملی رسید. در سال ۱۳۹۰، با همکاری شهرداری منطقه ۱۲ و سازمان میراث فرهنگی، این بنا به مرکز صنایع دستی تبدیل شد. با این حال، هنوز هم نیاز به توجه بیشتری برای حفظ و معرفی بهتر این اثر تاریخی احساس می‌شود.

جاذبه‌های گردشگری

حمام نواب علاوه بر تاریخچه غنی‌اش، به دلیل موقعیت مکانی‌اش نزدیک به دیگر جاذبه‌های تاریخی تهران نیز قرار دارد. بازدیدکنندگان می‌توانند ضمن بازدید از این حمام، با فرهنگ و تاریخ تهران آشنا شوند. همچنین وجود فیلم‌هایی مانند “قیصر” که در این حمام فیلمبرداری شده‌اند، باعث افزایش جذابیت آن برای گردشگران شده است.

نتیجه‌گیری

این حمام  نه تنها یک اثر تاریخی بلکه نمادی از فرهنگ و زندگی اجتماعی مردم پایتخت در گذشته است. با توجه به ویژگی‌های معماری منحصر به فرد آن و تاریخچه غنی‌اش، حفظ و معرفی بهتر این بنا می‌تواند به جذب گردشگران بیشتر کمک کند. اهمیت این اثر تاریخی در شناخت فرهنگ ایرانی و حفظ هویت تاریخی تهران غیرقابل انکار است.