خانقاه شیخ علاءالدوله سمنانی

خانقاه شیخ علاءالدوله سمنانی با قدمتی که به دوره ایلخانی بازمی‌گردد، در شهرستان سرخه، روستای صوفی آباد واقع شده است و در تاریخ ۲۱ آبان ۱۳۱۷، با شماره ثبت ۳۲۰ به‌‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. بنای آرامگاه و خانقاه این عارف مشهور یادگاری از معماری اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. ساختمان مفصل آرامگاه شامل دو قسمت می‌شود. قسمت اصلی بنا مربع شکل است و در گذشته گنبد عظیمی روی آن قرار داشت که در حال حاضر تنها یک فیلپوش زاویه جنوب غربی مقصوره آن باقی مانده است. قسمت دوم ایوان رفیع و بلند آرامگاه است که رو به شرق دارد. مزار شیخ نیز در بیرون ایوان واقع شده است.

خانه حاج حشمت اللشکر(ابراهیم خان)

این بنا حدوداً در مرکز شهر سرخه واقع گردیده است. همانطور که از کتب تاریخی و گفته معمرین و فرم معماری بنا به دست می آید این بنا متعلق به دوره قاجاراست. از آنجایی که این بنا خصوصی و مالک اصلی آن حاج حشمت خان پیوندی (حاکم وقت منطقه ) بوده، به همین جهت به خانه حاج حشمت معروف شده است.

آب انبار بیرون دژ سرخه

این آب انبار منسوب به دوره قاجار است و از آب انبارهای بزرگ این شهر به حساب می آید. این آب انبار را حاج حشمت اللشکر، که خود اهل سرخه بوده ساخته است. مخزن اصلی آن گنبد عظیمی، مخروطی شکل است، این بنا بر اساس معماری سنتی خاص ناحیه کویری ساخته شده و پیرامون آن تا رأس گنبد، پله های مدوری احداث گردیده است. بر بالای گنبد، بادگیر کوچکی جهت عبور جریان هوا و خنک کردن آب به چشم می خورد.

حمام بیرون دژ سرخه

در محله بیرون دژ و در حوالی مسجد جامع و چهلستون قرار گرفته که قدمت آن به دوران اواخر زندیه و اوایل قاجاریه می رسد. این بنا و سایر حمام های قدیمی شامل: رختکن، دهلیز ارتباطی، گرمخانه، خزینه آب و تون می باشد. این حمام از دو حمام کوچک و بزرگ تشکیل شده که حمام کوچکتر زنانه و حمام بزرگتر مردانه است. دیوارها از سنگ، ملات آهک و گچ و سقفها از آجر با اندود ساخته شده اند. سقفها همه گنبدی هستند و تویزهایی که بر روی جرزها و پایه ها قرار گرفته اند آنها را استوار نگه می دارند. این حمام دارای طاق های ضربی است و بر ستون های قطوری استوار شده است.

 مسجد جامع و چهلستون سرخه

تاریخ ساخت اولیه این بنا به قرن اول هجری نسبت داده می شود. این مسجد از دو شبستان مجزا مجاور هم یکی در جنوب و دیگری در شمال آن تشکیل شده است. شبستان جنوبی که مستطیل شکل می باشد و محراب آن منتهی الیه سمت جنوب غربی بنا قرار دارد. در شمال این شبستان راهرویی وجود دارد که بر سردر این راهرو، کاشیکاری معرقی به تاریخ 1345 ش که بر روی آن بخشی از آیه 18 سوره توبه قرآن کریم نوشته شده است به چشم می خورد.

مسجد چهلستون سرخه متعلق به قرن اول هجری است که یکی از شبستان های الحاقی به مسجد جامع سرخه بوده، که در بافت قدیم شهر  قرار گرفته است. از خصوصیات بارز این بنا ستونهای ظریف هشت ضلعی آجری و طاق های جناقی تند    می باشد که از 40 ستون این بنا هم اینک 32 ستون آن باقی است.

بقعه پیر غریب

بقعه پیر غریب که در 20 کیلومتری غرب سمنان، در ابتدای شهر سرخه، میان کشتزار ها قرار گرفته، بقعه کوچکی است که افراد مسن سرخه به آن اعتقاد خاصی دارند و بر این باورند که هر کس دچار مشکلی شود و به پیر غریب توسل جوید، مشکل او به لطف و یاری خدا حل می شود.این بقعه خشتی و گلی که در گذشته در میان قبرستانی قرار داشته، 3 اتاق دارد و حیاطی آن را در بر گرفته است.

مسجد امام هادی سرخه

این مسجد منسوب به دوره قاجار است و در کنج جنوب غربی مسجد که محراب وجود دارد، یادگاری قدیمی روی گچ نوشته اند که تاریخ تعمیر و مرمت این بنا را نشان می دهد. لذا قدمت این مسجد بیش از 200 سال می باشد. این مسجد به شماره 4433 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد امام حسین سرخه

این مسجد رو به روی حسینیه شهدا قرار گرفته است و منسوب به دوره قاجاریه است. پلان مسجد بر پایه مربع شکل گرفته است و هر یک از کنجهای آن به یکی از ۴ جهت اصلی جغرافیایی تعلق دارد. در کنج جنوبی مسجد با محرابی مواجه هستیم که در محل محراب قدیمی مورد نوسازی قرار گرفته و با نمای سنگ کار شده است .فقط در نمای ورودی کاشیهای هفت رنگ جدیدی کار شده است که تنها عامل تزئینی مسجد به شمار می روند.

بقعه متبرکه امام زاده محمد زید(ع)

این بقعه در شمال غربی سرخه در روستای شاهزاده محمد زید واقع است. امام زاده محمد زید از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) میباشد که توسط بنی امیه به شهادت رسیده است. این مکان هرساله در فصل تابستان جمعیت زیادی را جذب میکند.

غار (مغار) افتر

این غار یکی از بزرگترین غارهای آهکی شهرستان سرخه است که در روستای افتر واقع شده است. در این غار محصولات لبنی دامداران افتر که دوره ییلاق را در گورسفید، طارم، کلارخان، افتر و امامزاده عبدالله سپری می‌کنند، نگهداری می‌شود. ظرفیت این غار حدود 2 هزار جلد محصولات لبنی است. طول این غار 302 متر و عرض آن حدود 12 متر است و ارتفاع آن از 40 سانتی‌متر تا 5 متر متغیر است.

در این غار گونه‌های جانوری مشاهده نمی‌شود ولی در دامنه بیرون غار، چند گونه گیاهی بومی از خانواده گندمیان، گون، کلاه میرحسن، اسپند، اسپرس کوهی، زرشک و … وجود دارد.  این غار از گذشته به عنوان یخچال طبیعی برای حفظ محصولات دامی مورد استفاده اهالی بوده و در بین اهالی به «مغار افتر» معروف است.  وجود تخته سنگ‌های گچ و آهک، سکوهای مناسبی برای قرار دادن پوست‌ احشام فراهم کرده است.این غار به شماره 135 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.