بازار بزرگ تبریز | یکی از مهم ترین و بزرگ ترین بازارهای سرپوشیده در جهان 

بازار بزرگ تبریز

در این مقاله از معرفی جاهای دیدنی تبریز تصمیم رفتیم تا شما را با بازار بزرگ تبریز که یکی از مهم ترین و بزرگ ترین بازارهای سرپوشیده در جهان محسوب می شود آشنا کنیم پس اگر علاقمند به اماکن تاریخی هستید تا انتهای این مقاله با تاپ تراول همراه باشید.

بازار بزرگ تبریز یکی از مهم ترین و بزرگ ترین بازارهای سرپوشیده در جهان محسوب می شود که در شهر تبریز واقع شده است. بازار بزرگ تبریز مساحی حدود یک کیلومتر مربع دارد. این بازار در سال 1389 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این بازار از بازارچه ها، دالان ها، تیمچه سراها و کاروانسراهای مختلفی تشکیل یافته است. قبل از این به جهت قرارگرفتن شهر تبریز بر سر چهارراه جادهٔ ابریشم و گذر روزانهٔ هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است.

طاق‌ها و گنبدهایی با کاربندی‌های زیبا و ارتفاع بلند، سازه‌های آجری به‌ هم‌ پیوسته، آرایش مغازه‌ها، کثرت تیمچه‌ها و وجود تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سراهای بازرگانی جای گرفته‌اند، این بازار را به‌عنوان نمونه‌ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی به یادگار گذاشته‌اند.

موقعیت جغرافیایی بازار

همان طور که بازار در بسیاری ازشهرهای ایران در بخشی از بافت مسکونی شهر قرارداشته و مکانی است که می‌تواند گسترش شهر را نیز به همراه داشته باشد، مرکزیت شهر را نیز می‌توان به این مکان اتلاق کرد. در تبریز نیز این امر مستثنی نبوده و بافت اصلی بازار تبریز از دو راسته سرپوشیده شمالی-جنوبی و شرقی- غربی تشکیل‌ شده است. مهم‌ترین ورودی بازار تبریز در حال حاضر در انتهای شمالی خیابان فردوسی است. شبکه بازار تبریز به‌ مثابه قلب شهر است و نقش عمده‌ای در بافت شهر دارد.این بازار از سمت شرق به عالی‌قاپو (مجموعهٔ کاخ‌های ولیعهدنشین)، از سمت غرب به مسجد جامع محدودشده و از شمال، بخش‌هایی از شمال رودخانهٔ مهران‌رود را شامل می‌شود و این دو بخش به‌وسیلهٔ پل‌های چوبی که در امتداد راسته‌ بازار قرار دارند، به هم متصل می‌شوند. نخستین نقشه از بازار تبریز در سال ۱۳۲۷هجری، در بخشی از نقشهٔ دارالسلطنهٔ تبریز و به دست اسدالله خان مراغه‌ای ترسیم شده‌است. طرح این بازار در بخش شمال شرقی نقشهٔ مذکور رسم شده و اکثر مکان‌های مهم آن نظیر تیمچه‌ها و کاروانسراها در این نقشه نام‌گذاری شده‌اند. عرض بازارها بین چهار تا پنج متر و بلندی سقف آن‌ها پنج تا شش متر است که در مقایسه با سقف بازارهای نقاط گرمسیری ایران کوتاه‌تر است.

تاریخچه بازار

بسیاری از گردشگران و جهانگردان نظیر ابن‌بطوطه، مارکوپولو، جاکسن، اولیای چلبی، یاقوت حموی، گاسپار دروویل، الکسیس سوکتیکف، ژان شاردن، رابرت گرنت واتسن، حمدالله مستوفی و مقدسی از رونق و شکوه بازار تبریز تمجید کرده‌اند. شاردن فرانسوی آن را عالی‌ترین بازارهای آسیا دانسته و با اظهار شگفتی از گنبدهای زیبا و طاق‌‌های دیدنی، بازار هشت گوش و وسیع قیصریه را زیباترین بخش بازار عنوان کرده است”. ابن‌بطوطه ” سیاح مشهور که در سال ۷۳۱ ه . ق . وارد تبریز شده” می‌گوید : « بازار تبریز یکی از بهترین بازارهایی بود که من در همه شهرهای دنیادیده‌ام … من به بازار جواهریان رفتم، بس که از انواع جواهرات دیدم چشمم خیره گشت»”. تاورنیه نیز در سال ۱۰۴۶ ه . ق . از بازار تبریز دیدن کرده و آن را ستوده است .

“حمدالله مستوفی” مورخ و جغرافی‌دان معروف قرن هشتم، ضمن تعریف خوبی و فراوانی غلات و میوه‌های تبریز و اشاره به مزیت پاره‌ای از انواع مخصوص گلابی ، سیب ، زردآلو و انگور آن، مردم این شهر را اعم از فقیر و غنی اهل کسب و دادوستد معرفی کرده و یادآور شده که در آن دیار متمول بسیار است». در زمان عباس میرزا که تبریز ولیعهدنشین و دارالسلطنه گردید، سراها و تیمچه‌ها و بازارهای عالی تازه‌ای احداث شد.

هوتم شیندلر در سال ۱۳۲۸ خورشیدی دربارهٔ تبریز و بازارهای آن چنین می‌نویسد:

شهر بسیار گسترده است و احتمالاً از این بابت بر تهران برتری دارد. بازارهای آن بسیار زیبا و بزرگ‌تر از بازارهای تهران است. تبریز صرف‌نظر از معاملات مالی و وسیلهٔ پرداخت که از این‌ جهت تهران بر آن تفوق دارد، مرکز واقعی بازرگانی ایران است. با این‌ که در منتهی‌الیه شمال غربی کشور قرار گرفته‌ است، تقریباً در سراسر ایران نفوذ دارد.

ژان یونیر جهانگرد فرانسوی در این رابطه می‌نویسد:

زمانی تبریز نسبت به تهران یک شهر متجدد به‌شمار می‌آمد. البته این امر طبیعی است چون اولین پایتخت دوران صفوی که شاه عباس آنجا را انتخاب کرد، شهر اردبیل  در آذربایجان بوده و شهر تبریز به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود که در ارتباط با مرز عثمانی قرار داشت، مورد حملات مدام این دولت نیز قرار می‌گرفت. ولی به دلیل نزدیکی این منطقه و قرارگیری روی جاده‌ی ابریشم  ارتباط بیشتری با دولت عثمانی و بازرگانی با اروپا را به عهده داشت.  از این رو بازارها نقش عمده‌ای را در موقعیت تجاری و بازرگانی شهر برقرار می‌کردند. به همین دلیل  در چنین شرایطی «دوکا»، «ونیز»، «لیور» و «روبل» واحد پول کشورهای مختلف جهان در بازار تبریز مثل پول ایران رایج بود.

قدیمی‌ترین نقشه تبریز مربوط به سال ۹۴۰ هجری قمری است که توسط مطراقچی ترسیم شده و در موزه‌ای در ترکیه نگهداری می‌شود.

بازار تیمچه امیر یکی از شاهکارهای جالب معماری و باشکوه‌ترین تیمچه‌های بازار تبریز به‌حساب می‌آید. بانی تیمچه امیر، میرزا محمدخان امیرنظام زنگنه است که در ۱۲۶۰ ه.ق درگذشت. معمار معروف آن صمد معمار بوده که داستان زندگی او در بین معماران تبریز زبانزد است. وی در اواخر عمر با فقر روزگار گذرانید و با فقر زندگی را بدرود گفت.

تیمچه حاج صفرعلی، بنایی است معظم که بانی آن حاج صفرعلی خوئی بازرگان معروف معاصر فتحعلی شاه قاجار بود. تیمچه مظفریه نیز یکی از زیباترین بخش‌های بازار است که حاج شیخ جعفر قزوینی تاجر سرشناس دوره ناصرالدین‌شاه در سال ۱۳۰۵ آن را ساخته بود و به مناسبت حضور مظفرالدین میرزا ولیعهد وقت در این تیمچه، به نام مظفریه نام‌گذاری کرد.

با توجه به اینکه هر بنای نوبنیادی در تبریز اگر موردتوجه ولیعهد وقت قرار می‌گرفت بایستی آن را به ولیعهد پیشکش می‌کردند، این بازرگان کاردان نیز بنا را به نام « مظفرالدین میرزا مظفریه » نامید که مورد تحسین ولیعهد قرار گرفت و از تصاحب و تملک آن خودداری کرد. در حال حاضر « تیمچه مظفریه » که یکی از مراکز عمده تجارت و صدور فرش آذربایجان و ایران است، شهرتی جهانی دارد. این تیمچه دو طبقه دارد که هر طبقه آن بیست‌وشش حجره فرش‌فروشی را در خود جای‌داده است. بازار صفی به نام شاه صفی فرزند شاه‌عباس بزرگ صفوی نام‌گذاری شده است.

کاروانسرای حاج سیدحسین میانه، توسط یکی از بازرگانان معروف به نام حاج سیدحسین الحسینی بنا شده است. حاج میرزا ابوالحسن از وابستگان دربار، بازار و سرا و تیمچه میرزا ابوالحسن را احداث نموده است. تیمچه و سرای میرزا مهدی از آثار میرزا سیدمهدی قاضی طباطبائی جد خاندان قاضی طباطبائی در مجموعهٔ بازار تبریز است. تیمچهٔ سرای میرزا شفیع توسط یکی از بزرگان شهر مربوط به دربار قاجار بنا شده است.