خیابان ولیعصر تهران | از خیابان های معروف و زیبای پایتخت 

احداث جاده مخصوص پهلوی یا همان خیابان پهلوی سابق (ولی عصر فعلی) از سال ۱۳۰۰ شمسی شروع شد. در آن زمان رضاشاه که وزیر جنگ بود تصمیم به احداث این جاده گرفت. همچنین درخت کاری اطراف این خیابان و کشیدن نهر برای آبیاری درختان آن نیز از سال ۱۳۰۰ شروع شد. در سال ۱۳۰۷ خیابان پهلویِ بالا به دست «بلدیه تهران» سنگفرش شد و سپس با راهیابی آسفالت به پهنهٔ خیابان سازی شهرها، در سال ۱۳۰۹ مجلس شورای ملی قانونی را برای ساخت و گسترش خیابان های تهران تصویب کرد و بعد از آن گام های ساخت «جادهٔ مخصوص پهلوی» شروع و برای اولین بار این خیابان قیرریزی شد. در سال ۱۳۱۰ خورشیدی قبل از آمدن ملک فیصل، پادشاه عربستان به تهران، خیابان الماسیه (باب همایون) و میدان توپخانه و شروع خیابان لاله زار برای اولین بار آسفالت شد و یک سال بعد از آن در سال ۱۳۱۱ خورشیدی، خیابان پهلوی نیز آسفالت شد. از آنجائیکه چنار با آب و هوای تهران بسیار سازگار است، در ابتدا دو طرف خیابان ولیعصر را چنار کاشتند. همان زمان برای آبیاری آن ها در سه راه زعفرانیه دو حلقه چاه حفر کردند. عبدالله مستوفی انگیزهٔ ساخت این خیابان را تصمیم رضا خان برای پیوند دادن کاخ سعد آباد به کاخ مرمر می داند. با توجه به کتاب «شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دور قاجاریه» نوشته عبداله مستوفی، در زمان رضاشاه در خیابان پهلوی به فاصلهٔ هر دو متر، یک چنار و بین هر دو چنار یک بوته گل سرخ کاشتند؛ پس در دو سوی مسیر ۱۸ کیلومتری خیابان مجموعاً ۱۸ هزار چنار کاشته شد. البته بعضی این تعداد را تا ۲۴ هزار اصله نیز برآوتکذیب کرده اند. در زمستان ۱۳۱۹ برای نگهداری از درختان پای چنارها را به عمق یک متر و نیم گودبرداری کردند و به جایش کود ریختند. همچنین یک استخر بزرگ هم بین محمودیه و تجریش پی کنی کرده بودند که ذخیره آب برای چنارها فراهم باشد، اما قضایای شهریور ۱۳۲۰ این اقدام را ناتمام گذاشت.

جاده مخصوص یا جاده پهلوی تا سال ۱۳۲۰ اختصاصی بود و مردم از جاده قدیم شمیران به تجریش می رفتند. خاصان، درباریان، وزیران، سفرا و نظامیان که دستور شرفیابی به آنان ابلاغ می شد از جاده مخصوص تردد می کردند. بعد از شهریور ۱۳۲۰، این سد شکست و این جاده عمومی شد. خودروهای متفقین و سپس مردم از این جاده عبور کردند اما سال ها گذشت تا جاده پهلوی به طور خیابان پهلوی درآمد.

چون در آن دوره منطقهٔ شمیرانات بیش تر چهره ای ییلاقی داشت این گذرگاه نیز به گونهٔ جاده ای بود که از میان تپه ها می گذشت و چندان همسانی با خیابان هایی چون سپه (امام خمینی) و شاهرضا (انقلاب) که به دنبالرامون آن ها ساختمان های نوین ساخته شده بود، نداشت. این جاده با ردیف های چنار منظم در دو سوی آن شناخته می شد. وجود چنارهای خیابان ولیعصر چنان زیبایی دلپذیری به این خیابان داده، که آن را جزو زیباترین خیابان های جهان درآورده است. پیترو دلاواله، جهانگرد ایتالیایی سدهٔ ۱۷، نوشته است: «در صورتی که استانبول شهر سروهاست، تهران را باید شهر چنارها خواند.»

در سمت راست این خیابان کمی بالاتر از چهارراه انقلاب امروز، بوت کلاب یا باشگاه قایقرانی در فاصله سال های ۱۳۳۰–۱۳۲۰ راه اندازی شد که تفرجگاه کودکان و مورد توجه آنان بود. در سمت چپ این خیابان جایی که امروز بلوار کشاورز قرار دارد، آب نمای کرج قرار داشت که سالها دانش آموزان و دانشجویان در سایه درختان پر شاخ و برگ آن کتابهای درسی خود را برای امتحانات خردادماه مرور می کردند.

این خیابان در طول سالهای ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۵ شکل امروز را یافت و از حالت بیابانی خارج شد و به طولانی ترین خیابان پایتخت بدل گردید. چهارراه ونک که زمانی دزدگاه بود به طور میدان ونک امروز درآمد. در سمت چپ خیابان تأسیسات تلویزیون دولتی ایران سر به آسمان کشید، چندین هزار فروشگاه و ده ها رستوران و کافه رستوران پدید آمد. مردم در کوچه ها و خیابانهای اطراف برای خود ویلا و خانه ساختند. بزرگترین کافه های تهران که اساس فرنگی داشتند چون چاتالوگاه، کازبا، ریوریسرا، باربکیو در سمت راست خیابان تأسیس شدند. سینماهای مدرن تهران مانند اسپایسر و آتلانتیک و… در ضلع غربی بین میدان ولیعصر آن زمان و میدان ونک دایر شدند.

بعد از انقلاب اسلامی، در شروع، خیابان پهلوی، خیابان مصدق نامگذاری شد؛ ولی بعد از چندی نام آن به خیابان ولیعصر تغییر یافت.

از بین رفتن تدریجی درختان چنار قدیمی که هویت قسمت خیابان هستند، معماری ناهمگون در اطراف خیابان، نامتناسب بودن حرکت اتوبوس های تندرو با بافت تاریخی خیابان و بالا رفتن تعداد جانوران موذی در مسیر آبراه های حاشیه خیابان از مشکلات فعلی این خیابان است.

از بین رفتن و قطع درختان چنار خیابان ولیعصر از مهمترین خطراتی است که زیبایی و هویت این خیابان را تهدید می کند. با توجه به اعلام کارشناسان محیط زیست هر روز لایه ای از آلودگی و چرک روی برگ چنارهای این خیابان را می گیرد و عمر آن ها را به یک سوم کاهش می دهد. عدم نگهداری مناسب، نفوذناپذیر شدن کف جوی آب خیابان به دلیل استفاده از بتن در کف آن، نفوذ آهک و سیمان ناشی از مصالح ساختمانی و هم چنین خشک کردن تعمدی درختان خیابان ولیعصر به وسیله ی بعضی صاحبان مراکز بازرگانی از جمله عواملی است که سبب آسیب دیدن درختان چنار خیابان ولیعصر گردیده است. هم اکنون از مجموع ۶۰ هزار درختی که در سال های گذشته درخیابان ولی عصر از میدان راه آهن تا میدان تجریش تنفس می کردند، تنها ۲۰ درصد مجموع درخت های چنار این خیابان یعنی ۱۱ هزار و ۸۰۰ درخت باقی مانده اند و بقیه از بین رفته اند. نابودی درختان چنار خیابان ولیعصر در حالی است که عمر چنار در شرایط خوب حدود ۴۰۰ سال است.

در تیرماه سال ۱۳۹۲ و به دنبال اعتراض به قطع چند درخت چنار دیگر خیابان ولیعصر، شهرداری در اطلاعیه ای اعلام کرد که چنارهای قطع شده، پوسیده بودند و ممکن بود بر سر رهگذران بیفتند. از آن جایی که این خیابان با چنارهایش به ثبت ملی رسیده است برای قطع چنارها باید از سازمان میراث فرهنگی استعلام شود ولی مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران با اظهار بی اطلاعی از قطع درختان گفت: «در جریان موضوع نیستم و برای این کار استعلامی نیز از سازمان میراث فرهنگی گرفته نگردیده است.» در زمستان ۱۳۹۳، قسمت عمده ای از درختان چنار باغ ۲۶۰۰ متر مربعی پسیان که در مجاورت خیابان ولیعصر واقع شده است علیرغم اعتراضات گسترده قطع شد و محل برای ساخت هتلی ۱۷ طبقه گودبرداری شد.