حمام وکیل شیراز | از جاذبه های دوران زندیه 

مردم ایران از گذشته ای دور به بهداشت و نظافت خود اهمیت زیادی می دادند. بعد از اسلام معمولا حمام ها را در مرکزیت شهرها و در مجاورت مسجد اصلی آن می ساختند. معماران در گذشته حمام ها را بسیار هوشمندانه می ساختند. مهندسی این بناها به گونه ای بوده که دمای هوای داخل حمام با هوای بیرون از آن تفاوت زیادی داشته است. این امر توسط راهروهایی که بین هر فضا با فضای دیگر می ساختند صورت می گرفت. این معماران همواره سعی می کردند که حمام را به گونه ای بسازند که مردم در آن احساس آرامش داشته باشند. در گرمابه های سنتی، مردم علاوه بر نظافت خود، با دیگر افراد ارتباط برقرار می کردند و ساعت ها گپ می زدند. یکی از این گرمابه های سنتی و قدیمی کشور، حمام وکیل شیراز است که در غرب مسجد شیراز بنا شده است.

تاریخچه حمام وکیل شیراز

گفتیم که دستور ساخت مجموعه زندیه شیراز (بازار، مسجد و حمام وکیل) را شخص کریم خان زند در دوران زندیه داده است. کریم خان در دوران حکومتش در شیراز، بناهای بسیاری را در شهر احداث کرد و موجبات عمران و آبادی آن را بیش از پیش فراهم ساخت. حمام وکیل شیراز در سال ۱۱۸۷ هجری قمری احداث شده است. در دوران مختلف و با گذشت زمان، آسیب های زیادی به بخش هایی از این بنا وارد شده بود که توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، همگی مرمت و بازسازی شدند.

می گویند که کریم خان زند به تاریخ باستان ایران و معماری آن علاقه وافری داشته است. به همین دلیل است که معماری و تزئینات صورت گرفته در جای جای حمام وکیل شیراز، از معماری و هنر ایران دوران باستان اقتباس گرفته شده است. نه تنها در حمام وکیل، بلکه در تمامی عمارت ها و بناهایی که کریم خان زند دستور احداث آن ها را داده است، می توان آرایه ها، تزئینات و نقوشی را دید که نشات گرفته از هنر و معماری دوران باستان است.

در تمامی حمام های سنتی کشور از جمله حمام وکیل شیراز، علاوه شست و شو و مشت و مال، مراسم هایی همچون حنابندان، حمام عافیت و حمام چله نوزاد نیز برگزار می شده است. چه بسیار مادرانی که در این حمام ها برای پسران دم بخت خود، عروس انتخاب کرده اند!

بنای حمام وکیل

مهندسی ساخت این بنا نسبت به آن سال ها بسیار پیشرفته انجام شده است. هنگامی که از درب ورودی کوچک این حمام، وارد آن شوید توسط راهرو و یک هشتی که شیبی ملایم دارد به فضای بینه یا همان رختکن حمام وارد خواهید شد. این راهرو و شیبش به خاطر تعدیل دمای هوا بین فضای خارج و داخل حمام است.

بینه حمام به صورت هشت ضلعی ساخته شده است و از نظر تزئینات با دیگر نقاط آن متفاوت است. یکی از ویژگی های منحصر به فرد این حمام، استفاده از آهک در تزئین سقف و دیوار آن است. تزئینات آهک بری بسیار زیبایی در نقاط مختلف این حمام دیده می شود. دلیل اینکه از آهک به جای گچ استفاده کرده اند این است که گچ در برخورد با رطوبت، رفته رفته از بین می رود ولی آهک اینطور نیست. آهک بری های دوران زندیه اکثرا به شکل نقوش گلدانی هستند.

در دوران قاجاریه هم تزئینات آهک بری زیبایی به حمام وکیل شیراز اضافه شده است. تزئیناتی که بیانگر داستان های اساطیری و مذهبی ایران همچون داستان شیرین و فرهاد، بیژن و منیژه، آمدن حضرت یوسف به مجلس زنان، قربانی کردن حضرت اسماعیل، شست و شوی شیرین و خسرو در شکارگاه و حتی معراج حضرت محمد ص هستند و در آن زمان توسط نقال هایی برای مردم حاضر در حمام توضیح داده می شدند.

فضای حمام توسط دالان هایی که در زیر سنگ فرش های خزینه تعبیه شده بود، گرم نگه داشته می شد. در بخش جنوبی گرم خانه بنا هم خزینه ای قرار دارد که در آن توسط دو دیگ بزرگ، آب را گرم می کردند.